Ερεσός

Μεγάλος πεδινός οικισμός (υψόμ. 60 μ., 1.097 κάτ.) της Λέσβου. Βρίσκεται στο εσωτερικό του ομώνυμου όρμου. Αποτελεί έδρα του δήμου Ερεσού-Αντίσσης. Η Ε. είναι αρχαιότατος οικισμός. Στη θέση Βίγλα ήταν χτισμένη η αρχαία πόλη, που φημιζόταν για το κριθάρι και το σουσάμι της. Η Ε. είναι γενέτειρα του ιατροφιλόσοφου Θεόφραστου, του φιλόσοφου Τύρταμου και του επίσης φιλόσοφου Φανία. Στον όρμο της, στα χρόνια της Επανάστασης, ο Παπανικολής πυρπόλησε μια μεγάλη τουρκική φρεγάτα (27 Μαΐου 1821). Στην Ε. και στα περίχωρά της υπάρχουν αρκετά αξιοθέατα, όπως η βασιλική του Αγίου Ανδρέα, η βασιλική Αφεντέλλη, το κάστρο, τα ερείπια του μικρού ναού του Αγίου Αλεξάνδρου και το απολιθωμένο δάσος της. Αξιόλογα από καλλιτεχνική άποψη είναι τα ξυλόγλυπτα τέμπλα των ναών της Θεοτόκου και της Αγίας Ειρήνης. Ναυμαχία της Ε. Τον Μάιο του 1821 τα ελληνικά πολεμικά πλοία κατόρθωσαν να απομονώσουν το μεγάλο τουρκικό δίκροτο Κινούμενον Όρος, το οποίο είχε αποπλεύσει από τον Ελλήσποντο για να ενωθεί με μοίρα του τουρκικού στόλου που ήταν αγκυροβολημένη στα Μοσχονήσια. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα του Γ. Θεοχάρη να πυρπολήσει το τουρκικό πλοίο, οι Ψαριανοί Δ. Παπανικολής και Γ. Καλαφάτης αποφάσισαν να επαναλάβουν το εγχείρημα το βράδυ της 25ης Μαΐου. Αντίθετα με το πυρπολικό του Καλαφάτη που κάηκε πριν πλησιάσει τον στόχο του, το πυρπολικό του Παπανικολή προσκολλήθηκε στο τουρκικό σκάφος και του μετέδωσε τη φωτιά. Η καταστροφή της τουρκικής φρεγάτας αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων και ανάγκασε τον Ιργιάλα μπέη να εγκαταλείψει τα Μοσχονήσια και να καταφύγει στα Δαρδανέλλια.